مسئولیت پذیری ویژگی است که می‌تواند از حدود ۳ سالگی به کودک آموزش داده شود. به کودکانی که به علت نگرانی زیاد خانواده از آسیب دیدن، وقت مناسبی برای درس خواندن داشته باشند و یا اینکه چون آن‌ها نمی‌توانند کارها را با سرعت و دقت بزرگ‌ترها انجام دهند، مسئولیتی واگذار نمی‌شود، به‌طور معمول از مهارت‌های لازم برای زندگی برخوردار نیستند، حس ارزشمندی نمی‌کنند، اعتماد به نفس ضعیفی دارند و سرخورده هستند. این افراد در بزرگ‌سالی نیز افراد موفقی در زندگی حرفه‌ای، شخصی و خانوادگی نخواهند بود. مسئولیت پذیری می‌تواند شخصی و یا اجتماعی باشد، می‌تواند نسبت به کارها و وظایف و یا انتخاب‌ها باشد.
مسئولیت پذیری فردی و تأثیر آن بر رشد شخصیت
درصورتی که کودک و نوجوان از کارها و مسئولیت هایی که می‌پذیرد لذت ببرد، احساس ارزشمندی می‌کند و برای خود جایگاه خاصی را در خانواده پیدا می‌کند. این حس خوب، انگیزه کار کردن و پذیرش مسئولیت بیشتری را به او می‌دهد و درنتیجه مهارت‌ها و توانمندی‌های او و نیز اعتماد به نفس او افزایش می‌یابد.
مسئولیت پذیری اجتماعی و تأثیر آن بر رشد شخصیت
خانواده الگوی مناسبی برای کودک و نوجوان است. اعضاء خانواده، به ویژه پدر و مادر، و نیز مسئولان مدرسه و نیز افراد صاحب نام و مقام در جامعه، الگوهای خوبی برای کودک و نوجوان در آشنایی با مسئولیت‌های اجتماعی هستند. از جمله نشانه‌های مسئولیت‌های اجتماعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- توجه به نظافت شهر و مدرسه
- کمک به دیگران
- رعایت قوانین و مقررات به‌عنوان یک شهروند
- کمک به حفظ محیط زیست
- رعایت حقوق و سلامت روان و جسم دیگران در زمان تصمیم‌گیری
در مسئولیت اجتماعی نه تنها شناخت فرد در مورد قوانین و مقررات، اصول و به بیانی، بایدها و نبایدهای اجتماعی افزایش می‌یابد، بلکه رفتار درست را در مورد مدرسه و جامعه می‌آموزد؛ بنابراین از دو جنبه رشد شناختی و رفتاری به بلوغ می‌رسد. از طرف دیگر آگاهی از این موارد و نیز رعایت آن‌ها، برای او لذتی دارد که با لذت‌های دیگر نمی‌توان مقایسه کرد. این لذت به او غرور مثبت، اعتماد به نفس و عزت نفس می‌دهد. چنین فردی همواره مورد ستایش دیگران قرار می‌گیرد. کودک و نوجوانی که مسئولیت اجتماعی در او رشد یافته، فردی است که بسیاری از اصول شهروندی، وظایف خود در مدرسه را رعایت می‌کند، از نقش خود نسبت به هم نوع، رشد و توسعه جامعه مطلع است. این آگاهی به او معیارهایی برای قضاوت در مورد رفتار خود و حتی دیگران می‌دهد. برای نمونه کودک و یا نوجوانی که شاهد بیرون ریختن اشغال از پنجره ماشین دیگری است، بر پایه معیارهای مسئولیت اجتماعی، یعنی تمیز نگهداشتن شهر، در مورد کسی که آشغال ریخته قضاوت می‌کند و این عمل را ناپسند می‌داند. اگرکودک و یا نوجوان معیارهای مسئولیت پذیری را بداند و آگاه باشد در کجا و چگونه از آن‌ها باید بهره گیرد، رفتارهای او بر پایه این آگاهی صورت می‌گیرد، یعنی او می‌تواند خوب بیندیشد و رفتار مبتنی بر اندیشه داشته باشد. چنین فردی می‌تواند مستقل زندگی کند، او کمتر اشتباه می‌کند. بنابراین، آموزش مسئولیت پذیری به کودک و نوجوان او را به معیارهای تفکر فلسفی مجهز می‌نماید.
نکاتی برای اثر بخشی آموزش مسئولیت پذیری
برای اینکه آموزش مسئولیت پذیری اثربخش باشد، رعایت نکاتی زیر ضروری است:
- الگوی رفتاری خوبی در مورد مسئولیت پذیری باشید،
- خشم خود را کنترل کنید: خشم و عصبانیت هیچ‌گاه نمی‌تواند مشوقی برای یادگیری کودک و به‌ویژه نوجوان باشد،
- از زبان سازنده استفاده کنید، برای نمونه بجای باید لباست را قبل از بازی عوض کنی، بگویید آیا بهتر نیست لباس مناسب‌تری بپوشی،
- کودک را باکار زیاد خسته نکنید،
- به او امکان انتخاب دهید، اگر انتخاب او نادرست است، باید با او گفتگو کرد و پیامد انتخاب نادرست را یادآور شد. گاه نیز باید اجازه داد انتخاب نادرستی که آسیبی به او نمی‌زند را داشته باشد و از پیامد نامناسب آن درس بگیرد،
- به احساس او توجه کنید، انجام یک کار و یک مسئولیت باید برای کودک و یا نوجوان خوشایند باشد و از آن لذت ببرد. برای این کار خوب است او را همراهی کرد، کار را با خاطره گویی، شوخی و خنده همراه کرد،
- به او پاداش‌های غیر مادی بدهید، تشویق زبانی و تحسین او بهترین تشویق‌ها هستند،
- اجازه دهید اشتباه کند، ولی اشتباه خود را بپذیرد، حتی اگر عذرخواهی نکرد. برخی از کودکان و یا نوجوانان با عمل خود عذرخواهی می‌کنند. باید به او فرصت داد با هر روشی که دوست دارد اشتباه خود را جبران کند.
داستان‌هایی در رابطه با مسئولیت پذیری
در ادامه، چند داستانی که به مسئولیت پذیری کودکان توجه دارد آورده شده است. با انتخاب هر عنوان از کتاب‌ها، می‌توانید به خلاصه داستان، بحث و گفت‌وگوهایی درباره چگونگی استفاده از داستان و پرسشهایی درباره محتوای آن دسترسی داشته باشید.
درج دیدگاه