اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان

کودک از خردسالی درک می‌کند که چه کارهای او مورد تأیید است و چه کارهایی را دیگران نمی پذیرند. چگونگی نگاه دیگران، خطوط صورت و حرکت‌های بدن ‌آن‌ها با کودک ارتباط برقرار می‌کند و در درک معنی به او کمک می‌کند. از 2 و 3 سالگی و تا قبل از نوجوانی به‌تدریج درک می‌کند که فردی مستقل است. او به‌عنوان یک فرد، آگاه می‌شود که باید به اموری مانند مسواک زدن، در ساعتی مشخص ناهار خوردن و رعایت نظم و انضباط بپردازد. برای اینکه او بهتر بتواند این مرحله از رشد شخصیت را طی کند، باید شرایط برای او فراهم شود، یعنی صندلی مخصوص داشته تا دستش به میز غذا برسد یا به گونه ای بنشینند تا او هم به میز یا سفره دسترسی داشته باشد، خودش با هر روشی که برای او ممکن است غذا بخورد، اگر زمین خورد ولی آسیب زیادی نداشت، خودش بلند شود، اگر کاری را انجام می‌دهد، حداقل کمک به او صورت گیرد تا بداند خودش است که باید به هر صورتی شده کار را انجام دهد و مشکلش را حل کند، بزرگتر که شد بتواند لباسش را در جالباسی بگذارد و مسواک مناسب خودش را داشته باشد و به طور منظم در زمان‌های مشخص مسوال بزند بدون اینکه کسی به او یادآوری کند. در صورتی که کارهای شخصی را به تدریج خود انجام دهد و در کارهای دیگران به ‌آن‌ها کمک کند، احساس بی‌کفایتی نخواهد کرد، همواره تمایل به همکاری دارد، کار برای او سخت نخواهد بود و اعتمادبه‌نفس انجام کارهای گوناگون در خانه و یا اجتماع‌های بیرون از خانه را نیز دارد.

وظایف کودک را با زبان دستوری یادآور نشوید؛ برای نمونه، به‌جای اینکه بگویید «برو مسواک بزن»، باید گفت «مسواک منتظر تمیز کردن دندان‌های توست». در حضور دیگران، به‌گونه‌ای که مطمئن شوید او نیز می‌شنود،از کودک به خاطر انجام وظایفش تعریف کنید؛ این کار به او احساس غرور می‌دهد. ولی، تعریف زیاد و بزرگنمایی کار او موجب اعتمادبه‌نفس زیادی و توقع بیش از حد از خود می‌شود و همواره ممکن است انتظار داشته باشد برای هر کاری تشویق شود. این روحیه آسیب زننده است.

در سن نوجوانی فرزند شما به دنبال کسب هویت، دانستن دلیل تغییرات جسمی و تأیید از طرف گروه همسال است. ‌آن‌ها به دنبال استقلال و انجام کارهای مورد علاقه و مستقل از خانواده هستند. خشم، فریاد و اعتراض ‌آن‌ها برای اینست که دیگران این احساس و نیاز به استقلال را درک کنند؛ به ویژه از طرف خانواده این احساس مورد پذیرش قرار گیرد. در این صورت هویت او برای او شناخته شده خواهد بود و سرگردان پیدا کردن پاسخ پرسش «من کیستم» نیست.

باید با نوجوانان گفتگو کرد، به ‌آن‌ها فرصت داد نظر خود را بیان کنند و به ‌آن‌ها نشان داد که نظر ‌آن‌ها شنیده می‌شود. ‌آن‌ها را باید با روابط اجتماعی سازنده آشنا کرد و ‌آن‌ها را تشویق کرد آنرا رعایت کنند، با دوستان ‌آن‌ها دوست شد، در فعالیت‌های اجتماعی مانند ورزش و هنر ‌آن‌ها را همراهی و تشویق کرد، به ‌آن‌ها مسئولیت‌هایی در حد توان ‌آن‌ها داد و نشان داد که حتی اگر ‌آن‌ها در آن کار موفق نشوند موردپذیرش خانواده هستند.

برای اینکه بتوانید اعتماد به‌ نفس کودک و یا نوجوان را اندازه گیری کنید، می‌توانید از روش زیر استفاده کنید.

یک دفتر یادداشت داشته باشید، نشانه‌های یاد شده را در دو ستون در آن بنویسید تا در مقابل چشم شما باشد. سپس، دو ستون دیگر که خالی از نشانه‌ها است در نظر بگیرید. هر کدام از نشانه‌های یاد شده را که با رفتار کودک شما همخوان است را در ستون مربوطه بنویسید. در صورتی که کودک و نوجوان مورد نظر نشانه‌های اعتماد به‌ نفس پایین داشت، به او آموزش استقلال بدهید، مهارت‌های اجتماعی را آموزش دهید و سعی کنید توانمندی‌های او را شناسایی و به او یادآور شوید و او را تشویق کنید. پس از مدتی مجدد رفتار او را مورد توجه قرار دهید و نشانه‌ها را در ستون‌های مربوطه بنویسید و تغییرات را جشن بگیرید.

استقلال در فعالیت‌ها،

علاقه به روابط اجتماعی،

احساس شادی از موفقیت دیگران،

مسئولیت‌پذیری،

علاقه به کمک به دیگران،

کنترل خود در برخورد با دیگران،

آمادگی برای هر نوع کاری و چالش جدید،

توانایی نشان دادن احساس،

امید به آینده،

پذیرش انتقاد بدون ناراحتی.

احساس عدم‌کفایت و بی‌ارزشی

عدم علاقه به تلاش و کار جدید،

عدم علاقه به ارتباط با دیگران،

احساس اینکه دیگران به او علاقه و توجهی ندارند

احساس عدم آگاهی و عدم توانایی در انجام کارها،

وحشت از شکست،

ناامیدی،

کم‌حرفی